حتماً می‌دانید که یکی از ایده‌های بنیادین فناوری بلاک چین و ارزهای دیجیتال، تمرکززدایی است. این تمرکززدایی تنها محدود به پرداخت‌های مالی نیست و بلاک چین قصد دارد از همه فرایندهای متمرکز تمرکززدایی کند. آیا تابه‌حال به معایب متمرکزبودن فکر کرده‌اید؟ یا شرکت‌های متمرکزی مانند گوگل و فیس‌بوک را به‌صورت غیرمتمرکز تصور کرده‌اید؟ آیا به‌طور کلی تاکنون به غیرمتمرکزبودن اینترنت فکر کرده‌اید؟ اگر نه، بیایید همین حالا با هم این کار را انجام دهیم.

تصور کنید همه ابرشرکت‌ها و غول‌های فناوری که امروز آنها را می‌شناسیم، به‌صورت غیرمتمرکز اداره شوند. در این صورت هیچ شرکتی نمی‌تواند به‌تنهایی تصمیمی بگیرد که منافع بخش زیادی از جمعیت جهان را به خطر بیندازد. به‌عنوان مثال گوگل نمی‌تواند هیچ بخشی از اطلاعات خود را برای عده‌ای خاص فیلتر کند و همه کاربران از سرتاسر جهان، به همه اطلاعات گوگل دسترسی خواهند داشت. یا شرکتی مانند فیس‌بوک نخواهد توانست اطلاعات شخصی کاربران خود را به فروش بگذارد و برای چنین کاری، به موافقت اکثریت اعضا نیاز خواهد داشت.

برای درک بهتر اهمیت تمرکززدایی می‌توان حتی از دنیای ارزهای دیجیتال هم فراتر رفت و آن را به همه بخش‌ها تعمیم داد. تصور کنید هیچ مدیری نتواند تصمیمات شرکتی را به‌تنهایی اتخاذ کند و همه کارکنان آن از حق رأی مساوی برخوردار باشند. چنین چیزی ممکن است در نگاه اول شبیه به یک رویا به نظر برسد؛ اما حقیقت این است که سازمان خودگردان غیرمتمرکز یا همان دائو برای همین متولد شده است؛ برای اینکه حاکمیت غیرمتمرکز را به انسان‌ها هدیه کند. به‌جهت اهمیت بالای دائو در دنیای ارزهای دیجیتال، این مقاله را به بررسی کامل آن اختصاص داده‌ایم. در این مطلب با ماهیت و چگونگی کارکرد دائو، مزایای آن نسبت به سیستم‌های سنتی و برخی از معروف‌ترین پروژه‌های آن آشنا می‌شوید و پاسخ برخی از پرسش‌های متداولی را که ممکن است درباره دائو داشته باشید دریافت خواهید کرد. با ما همراه باشید.

اولین و ساده‌ترین کاری که برای تعریف دائو می‌توان انجام داد، مراجعه به نام آن است. DAO مخفف عبارت Decentralized Autonomous Organization به‌معنای سازمان خودگردان غیرمتمرکز است. همان طور که از این نام پیداست، دائو سازمانی است که تحت حاکمیت یک شخص یا گروه خاص نیست و به‌صورت خودگردان و غیرمتمرکز اداره می‌شود. دائو یک سازمان فیزیکی هم نیست، بلکه یک سازمان اینترنتی است که اعضای آن می‌توانند کاربرانی از نقاط مختلف جهان باشند.

برای درک بهتر دائو، یک بانک را در نظر بگیرید که به‌صورت غیرمتمرکز اداره می‌شود. این بانک از بسیاری جهات شبیه به بانک‌های سنتی است؛ اما با دو تفاوت عمده: ماهیت فیزیکی ندارد و به‌صورت اینترنتی کار می‌کند و حاکمیت متمرکز ندارد و همه مشتریان آن می‌توانند نقش رئیس بانک را ایفا کنند.

حال تصور کنید این بانک بخواهد سودی را که از مشتریان خود دریافت می‌کند افزایش دهد. در چنین شرایطی همه کاربران حق دارند نظر خود را اعلام کنند و پیشنهادی که بیشترین میزان موافقت را داشته باشد برگزیده خواهد شد. ازآنجاکه کاربران خود در این مسئله ذی‌نفع هستند، مسلماً منافع خود را در نظر می‌گیرند و به این ترتیب یک شخص نمی‌تواند هر تصمیمی را تنها با درنظرگرفتن سود خود و به قیمت زیرپاگذاشتن حقوق سایرین اتخاذ کند. در تعریف ساده، دائو نوعی رویکرد در اداره سازمان است که در آن هر عضوی از مجموعه، فارغ از جایگاه و سمت، حقی یکسان در ایجاد تغییرات دارد.

دائوها در حقیقت قراردادهای هوشمندی هستند که تاکنون بیشتر آنها روی بلاک چین اتریوم اجرا شده‌اند؛ اما هر بلاک چینی که از فناوری قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کند، می‌تواند میزبان یک دائو هم باشد. دقیقاً مانند شرکت‌هایی که در دنیای واقعی با آنها سروکار داریم، دائوها هم می‌توانند در حوزه‌های مختلفی فعالیت کنند. از صرافی‌های غیرمتمرکز گرفته تا پلتفرم‌های وام‌دهی غیرمتمرکز و صنعت بازی‌ و پلتفرم‌های پخش ویدیو و موسیقی و هر مجموعه دیگری که خدماتی را به‌صورت غیرمتمرکز و بر بستر بلاک چین ارائه می‌کند، همگی می‌توانند یک دائو محسوب شوند.

هر دائو یک یا چند توسعه‌دهنده دارد که کد آن را می‌نویسند. قوانین دائو در حقیقت همان کدهایی هستند که از ابتدا در قرارداد هوشمند آن قرار گرفته‌اند؛ بنابراین هنگام کدنویسی آنها باید دقت بسیار زیادی به خرج داد؛ چراکه هر اشتباهی می‌تواند به قیمت ناکارآمدی یا حتی نابودی آن تمام شود. دائوها را می‌توان یکی از زیرشاخه‌ها یا دستاوردهای مهم امور مالی غیرمتمرکز (دیفای) به شمار آورد. این سازمان‌های غیرمتمرکز دقیقاً زمانی کار خود را آغاز کردند که تب‌وتاب تمرکززدایی در جهان حاکم بود و توسعه‌دهندگان به‌دنبال ارائه نوآوری‌های خود در زمینه تمرکززدایی بودند.

یکی از معروف‌ترین دائوهای جهان در سال ۲۰۱۶ متولد شد. این سازمان خودگردان غیرمتمرکز The DAO نام داشت و به‌طور هوشمندانه‌ای از عبارت دائو در نام برند خود استفاده کرده بود. البته The DAO به‌دلیل ایرادی که در کد قرارداد هوشمندش وجود داشت، در نهایت هدف حمله هکرها قرار گرفت و مبلغ زیادی از آن به سرقت رفت؛ ماجرایی که در دنیای ارزهای دیجیتال تحت‌عنوان «هک دائو» معروف است.

دائو چگونه کار می‌کند؟

تا به اینجا درباره ماهیت کلی و ویژگی‌های اساسی دائو صحبت کردیم. در این قسمت قصد داریم با دقت بیشتری به جزئیات فنی‌ عملکرد دائوها وارد شویم. در قسمت‌های قبل گفتیم دائو سازمانی غیرمتمرکز است که همه اعضای جامعه‌اش آن را اداره می‌کنند. ممکن است این سؤال برایتان پیش آمده باشد که اعضای یک دائو چگونه می‌توانند در اداره آن نقش داشته باشند و اساساً حاکمیت خود را چگونه اعمال می‌کنند؟

حق رأی کاربران در دائوها را توکنی به نام «توکن حاکمیتی» (Governance Token) مشخص می‌کند.

هر پروژه دائو یک توکن حاکمیتی دارد که دارندگان آن می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های این دائو مشارکت داشته باشند. هرچه تعداد توکن‌های حاکمیتی یک کاربر بیشتر باشد، از حق رأی بیشتری هم برخوردار خواهد بود. به‌عنوان مثال، پلتفرم وام‌دهی میکردائو دو توکن به نام‌های دای (DAI) و میکر (Maker) دارد. توکن میکر توکن حاکمیتی میکردائو است که دارندگان آن می‌توانند رأی خود را درباره تغییرات این پلتفرم بیان کنند.

یکی دیگر از بخش‌های اساسی اکوسیستم دائوها، پیشنهادها یا همان «پروپوزال‌ها» هستند. هر کاربری که پیشنهادی برای بهبود عملکرد یک دائو داشته باشد، می‌تواند پروپوزال خود را در شبکه آن ثبت کند و به رأی سایرین قرار دهد. سایر اعضای شبکه سپس با استفاده از توکن‌های حاکمیتی خود به این پیشنهاد رأی می‌دهند. در صورتی که پروپوزال به موافقت اکثریت اعضا برسد، به اجرا گذاشته خواهد شد و در صورتی که رأی‌های لازم را دریافت نکند، ملغی می‌شود. اینکه موافقت چه درصدی از اعضا برای تأییدشدن یک پروپوزال لازم است، مسئله‌ای است که می‌تواند در هر دائو متفاوت باشد و بستگی به قانونی دارد که از ابتدا در قرارداد هوشمند آن کدنویسی شده است.

بنابراین هر شبکه غیرمتمرکزی برای اینکه بتواند یک دائو محسوب شود، باید از سه ویژگی اساسی برخوردار باشد: بهره‌مندی از فناوری قرارداد هوشمند، داشتن یک توکن حاکمیتی و امکان ثبت پروپوزال.

تا مدت‌ها، بسیاری از افراد شبکه بیت کوین را هم یک دائو می‌دانستند. آنها معتقد بودند ازآنجاکه بیت کوین غیرمتمرکز و مبتنی بر بلاک چین است و حاکمیت شبکه آن در دست کاربرانش قرار دارد، قدیمی‌ترین دائوی جهان محسوب می‌شود؛ اما حالا و با توجه به تعاریف جدیدتری که از دائو وجود دارد، متوجه می‌شویم که بیت کوین یک دائو نیست. بیت کوین از فناوری قرارداد هوشمند پشتیبانی نمی‌کند و توکن حاکمیتی خاصی هم ندارد؛ بنابراین در دسته‌بندی دائوها جای نمی‌گیرد.

مشهورترین پروژه‌های حوزه دائو

با توجه به محبوبیت ارزهای دیجیتال و دیفای در دنیای امروزی، تعداد دائوها هم روزبه‌روز در حال افزایش است. برخی از این دائوها شناخته‌شده‌تر هستند و کاربران زیادی دارند؛ در حالی که برخی دیگر جدید و نوپا هستند. در این قسمت از مقاله، تعدادی از مشهورترین پروژه‌های حوزه دائو را معرفی و بررسی می‌کنیم.

یونی سواپ

یونی سواپ (Uniswap) بزرگ‌ترین صرافی غیرمتمرکز موجود است که روی بلاک چین اتریوم فعالیت می‌کند. این پلتفرم در سپتامبر سال ۲۰۲۰ (شهریور ۹۹) توکن حاکمیتی خود به نام یونی (UNI) را عرضه کرد. دارندگان توکن یونی می‌توانند نظر خود را در رابطه با مسائلی همچون کارمزدها، نقشه راه و قوانین صرافی یونی سواپ ابراز کنند. توکن یونی در زمان نگارش این مقاله با قیمت ۱۴.۹۱ دلار معامله می‌شود. فهرست صرافی‌هایی را که از یونی پشتیبانی می‌کنند.

میکردائو

میکردائو (MakerDAO) یک پلتفرم وام‌دهی ارز دیجیتال است که در بین همه پلتفرم‌های وام‌دهی از محبوبیت بالایی برخوردار است. همان طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم، میکردائو دو توکن مخصوص دارد: توکن دای که یک استیبل کوین است و توکن میکر که توکن حاکمیتی این پلتفرم است. دارندگان توکن میکر می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های مهم میکردائو در رابطه با موارد مهمی همچون کارمزد، حفظ ثبات شبکه، نرخ سود و حتی تعطیلی اضطراری پلتفرم مشارکت کنند. در زمان نگارش این مقاله، توکن میکر با قیمت ۲,۳۱۱ دلار معامله می‌شود. فهرست صرافی‌هایی را که از میکر پشتیبانی می‌کنند .

آوی

آوی (Aave) هم یک پلتفرم وام‌دهی غیرمتمرکز است که به کاربران اجازه می‌دهد بدون نیاز به اعتماد به واسطه‌ها، دارایی‌های دیجیتال خود را وام بدهند یا این دارایی‌ها را وام بگیرند. توکن حاکمیتی پلتفرم آوی، AAVE نام دارد. دارندگان این توکن می‌توانند نظر خود را در رابطه با موارد مهمی مثل اضافه‌کردن دارایی‌های جدید، مدیریت پارامترهای پلتفرم و نرخ وثیقه موردنیاز ابراز کنند. در زمان نگارش این مقاله توکن AAVE با قیمت ۱۶۸ دلار معامله می‌شود.

دش

دش (DASH) یک شبکه ارز دیجیتال و سیستم پرداخت آنلاین است که به‌عنوان فورکی از بیت کوین ساخته شده و هدف آن از ابتدا، افزایش سرعت تراکنش‌ها و افزایش مقیاس‌پذیری بود (دش در حقیقت فورکی از لایت کوین بود که خود فورکی از بیت کوین است). این شبکه در سال ۲۰۱۴ راه‌اندازی شد و بسیاری آن را اولین دائوی حقیقی می‌دانند؛ چراکه برخلاف بیت کوین یک مکانیسم حاکمیتی دارد و به سهام‌گذاران خود اجازه می‌دهد درباره چگونگی به‌کارگیری ذخایر دش اظهارنظر کنند. قیمت دش در زمان نگارش این مقاله برابر با ۱۳۰ دلار است.

The LAO

The LAO یکی از دائوهای جذاب این روزهاست که به‌عنوان یک شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آمریکا فعالیت می‌کند. البته تفاوت اصلی The LAO با دائوهایی که پیش‌تر به آنها اشاره کردیم این است که این دائو در آمریکا راه‌اندازی شده است و از قوانین این کشور تبعیت می‌کند؛ اما عملکردهای خود را در قالب قراردادهای هوشمند و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز اجرایی کرده است.